Clip Vi sao tổ chức quốc tế liên chính phủ được xem là chủ thể hạn chế của luật quốc tế ?
Thủ Thuật về Vi sao tổ chức quốc tế liên chính phủ nước nhà được xem là chủ thể hạn chế của luật quốc tế Chi Tiết
An Gia Linh đang tìm kiếm từ khóa Vi sao tổ chức quốc tế liên chính phủ nước nhà được xem là chủ thể hạn chế của luật quốc tế được Update vào lúc : 2022-09-13 07:30:11 . Với phương châm chia sẻ Mẹo Hướng dẫn trong nội dung bài viết một cách Chi Tiết 2022. Nếu sau khi tham khảo nội dung bài viết vẫn ko hiểu thì hoàn toàn có thể lại phản hồi ở cuối bài để Mình lý giải và hướng dẫn lại nha.
Cơ quan tài phán quốc tế và thực thi phán quyết của cơ quan tài phán quốc tế
15/06/2022
PGS.TS. NGUYỄN THỊ THUẬN
Trường Đại học Luật Tp Hà Nội Thủ Đô.
Từ viết tắt In trang Gửi tới bạn
Tóm tắt:Tranh chấp và xử lý và xử lý tranh chấp quốc tế là thực tế mà những quốc gia trong quá trình hợp tác đều phải đối diện ở những mức độ và phạm vi rất khác nhau. Nguyên tắc và những giải pháp xử lý và xử lý tranh chấp đã được ghi nhận trong quá nhiều văn bản pháp lý quốc tế, trong đó có Hiến chương Liên hợp quốc. Giải quyết tranh chấp tại những đơn vị tài phán quốc tế là một trong những giải pháp mà những chủ thể tranh chấp trong đó có Việt Nam hoàn toàn có thể lựa chọn. Trong phạm vi nội dung bài viết này, tác giả phân tích những vấn đề pháp lý cơ bản về cơ quan tài phán quốc tế cũng như việc thực thi phán quyết của cơ quan này.
Từ khóa: Cơ quan tài phán quốc tế, phán quyết của cơ quan tài phán quốc tế.
Abstract: Disputes and settlement of international disputes are practical matters that countries in the cooperation process have to face different levels and scopes. Settlement principles and methods for the disputes have been recognized in several international legal documents, including the Charter of the United Nations. Settlement of disputes in international jurisdictions is one of the methods that concerned parties, including Vietnam may use as an option. Within the scope of this article, the author provides an analysis of the basic legal issues of international jurisdictions as well as the enforcement of their judgments.
Keywords: International jurisdictions; judgment of international jurisdiction.
Ảnh minh họa: Nguồn internet
1.Tổng quan về cơ quan tài phán quốc tế
Giải quyết tranh chấp (GQTC) thông qua cơ quan tài phán quốc tế (CQTPQT) là một trong những phương thức GQTC quốc tế được ghi nhận trong những điều ước quốc tế (ĐƯQT) trên rất nhiều nghành, từ những vấn đề liên quan đến hòa bình, bảo mật thông tin an ninh quốc tế, biên giới lãnh thổ, quan hệ ngoại giao lãnh sự cho tới đấu tranh phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia, quyền con người… Đặc điểm cơ bản nhất của phương thức này là tranh chấp Một trong những bên được CQTPQT xử lý và xử lý thông qua trình tự, thủ tụng tố tụng và kết quả GQTC có mức giá trị pháp lý ràng buộc với những bên.
CQTPQT là cơ quan được hình thành trên cơ sở thỏa thuận của những chủ thể luật quốc tế nhằm mục đích thực hiện hiệu suất cao GQTC quốc tế theo trình tự, thủ tục tố tụng. Các CQTPQT lúc bấy giờ gồm có tòa án quốc tế, điển hình như Tòa án Công lý quốc tế (ICJ), Tòa án Quốc tế về luật biển (ITLOS), Tòa án Công lý Liên minh châu Âu (CJEU)… và trọng tài quốc tế như Tòa Trọng tài thường trực Lahaye (PCA), Tòa Trọng tài thành lập theo Phụ lục VII Công ước Luật Biển năm 1982. Hiện nay, cũng luôn có thể có quan điểm nhận định rằng, CQTPQT còn gồm có cả thiết chế trong khuôn khổ WTO hay ASEAN[1]. So với cơ quan tài phán quốc gia, CQTPQT có những đặc điểm khác lạ cơ bản sau:
Thứ nhất, về sự hình thành, CQTPQT hình thành trên cơ sở thỏa thuận của những chủ thể luật quốc tế; trong đó, đa phần là quốc gia. Điều này nghĩa là, CQTPQT không được hình thành, không hoạt động và sinh hoạt giải trí trên cơ sở quyền lực nhà nước và không nhân danh bất kỳ quốc gia nào. Đây thực chất chỉ là một thiết chế do những chủ thể của luật quốc tế, đa phần là quốc gia thỏa thuận xây hình thành nhằm mục đích GQTC phát sinh Một trong những chủ thể này trong quan hê quốc tế. Đây đó đó là sự việc khác lạ về bản chất giữa CQTPQT và cơ quan tài phán quốc gia. Do được hình thành trên cơ sở thỏa thuận nên tất cả những vấn đề liên quan đến hoạt động và sinh hoạt giải trí của cơ quan này như thẩm quyền, cơ cấu tổ chức tổ chức, trình tự, thủ tục tố tụng… sẽ do những chủ thể của luật quốc tế thỏa thuận quyết định và ghi nhận trong những ĐƯQT cũng như nội quy, quy chế với ý nghĩa là cơ sở pháp lý cho việc ra đời và hoạt động và sinh hoạt giải trí của CQTPQT. Chẳng hạn, ICJ được thành lập trên cơ sở Hiến chương Liên hợp quốc (Liên Hiệp Quốc) (Chương XIV) và được tổ chức, hoạt động và sinh hoạt giải trí theo Quy chế, Nội quy của Tòa; trong đó, Hiến chương Liên Hiệp Quốc quy định rõ hiệu suất cao, vị trí và quan hệ của Tòa với những đơn vị khác của Liên Hiệp Quốc[2]; Quy chế[3], Nội quy[4] ghi nhận rõ ràng về tổ chức, quyền hạn cũng như thủ tục tiến hành những quyền hạn của Tòa.
Thứ hai, về thẩm quyền,CQTPQT không còn thẩm quyền đương nhiên. Đặc điểm này thực chất cũng xuất phát từ đặc điểm đầu tiên, đó là bản chất của CQTPQT không phải là cơ quan trong cỗ máy nhà nước của quốc gia, nên thẩm quyền của CQTPQT không bắt nguồn từ quyền lực nhà nước cũng như không được ghi nhận trong những văn bản pháp luật của quốc gia. CQTPQT chỉ có thẩm quyền khi được những bên tranh chấp đồng ý và cũng chỉ được xử lý và xử lý những nội dung trong phạm vi mà những bên yêu cầu. Nói cách khác, vì là một thiết chế do những chủ thể thành lập ra để xử lý và xử lý tranh chấp nên chỉ có thể lúc nào được những bên tranh chấp yêu cầu, thông qua sự đồng ý thẩm quyền, CQTPQT mới có thẩm quyền xử lý và xử lý vụ tranh chấp. Sự đồng ý này hoàn toàn có thể được thể hiện bằng nhiều phương pháp, trong đó phổ biến là thông qua những tuyên bố, những thỏa thuận đặc biệt đồng ý thẩm quyền hoặc đồng ý theo quy định của ĐƯQT.
Chẳng hạn đối với ICJ, Tòa chỉ có thẩm quyền GQTC khi được những bên tranh chấp đồng ý thẩm quyền theo một trong ba phương pháp sau: (1) Thỏa thuận đặc biệt đồng ý thẩm quyền của Tòa theo vụ việc (khoản 1 Điều 36 Quy chế của Tòa)[5]; (2) Chấp nhận thẩm quyền của Tòa theo ĐƯQT (khoản 1 Điều 36 Quy chế của Tòa)[6] và (3) Tuyên bố đơn phương đồng ý trước thẩm quyền của Tòa. Theo quy định từ khoản 2 đến khoản 5 Quy chế của Tòa, những quốc gia hoàn toàn có thể bất kỳ lúc nào tuyên bố đồng ý thẩm quyền của ICJ trong việc xử lý và xử lý những tranh chấp pháp lý liên quan đến lý giải ĐƯQT hoặc bất kỳ vấn đề nào của luật quốc tế hoặc bất kỳ một hành vi nào cấu thành sự vi phạm pháp luật quốc tế hoặc liên quan đến vấn đề bồi thường do hành vi vi phạm pháp luật quốc tế[7]. Trong trường hợp, một trong những bên tranh chấp tuyên bố phản đối thẩm quyền của Tòa, ICJ sẽ ra phán quyết sơ bộ xác định mình có thẩm quyền xử lý và xử lý vụ tranh chấp hay là không. Trong quá trình hoạt động và sinh hoạt giải trí, ICJ đã đưa ra phán quyết sơ bộ xác định thẩm quyền của tớ trong một số trong những vụ tranh chấp được đưa ra trước Tòa như vụ eo biển Corfu giữa Anh và Albani, vụ quyền của những công dân Hoa Kỳ giữa Pháp và Hoa Kỳ hay vụ ngôi đền Preah Vihear giữa Cambodia và Thái Lan…
Tương tự ICJ, ITLOS cũng chỉ có thẩm quyền GQTC khi được những bên tranh chấp đồng ý thẩm quyền theo một trong ba phương pháp sau:
Một là, đồng ý theo tuyên bố đơn phương. Điều 287 Công ước quốc tế về Luật Biển năm 1982 (UNCLOS) quy định, khi ký kết, phê chuẩn, tham gia Công ước hoặc ở bất kỳ thời điểm nào sau đó, một quốc gia dưới hình thức tuyên bố bằng văn bản, được quyền tự do lựa chọn một hay nhiều giải pháp sau để xử lý và xử lý những tranh chấp liên quan đến việc lý giải, áp dụng Công ước gồm: ITLOS; ICJ; một Tòa trọng tài được thành lập theo đúng Phụ lục VII của Công ước; một Tòa trọng tài đặc biệt để xử lý và xử lý những tranh chấp trong từng nghành riêng biệt như nghiên cứu và phân tích khoa học biển, nghề đánh bắt cá, giao thông vận tải vận tải biển... được thành lập theo đúng Phụ lục VIII của Công ước[8]. Như vậy, nếu tất cả những bên tranh chấp đều lựa chọn ITLOS là cơ quan tài phán GQTC thì Tòa này sẽ có thẩm quyền xử lý và xử lý; ngược lại, trong trường hợp những bên không thống nhất được trong việc lựa chọn cơ quan tài phán thì tranh chấp sẽ được xử lý và xử lý tại Tòa trọng tài thành lập theo Phụ lục VII, trừ khi những bên có thỏa thuận khác (Khoản 5 Điều 287)[9];
Hai là, đồng ý theo ĐƯQT[10];
Ba là đồng ý theo từng vụ việc. Theo quy định của Điều 21 Quy chế ITLOS[11], Tòa có thẩm quyền đối với những tranh chấp, yêu cầu được đưa ra trước Tòa theo đúng những quy định của Công ước và đối với tất cả những trường hợp được quy định trong bất kỳ thoả thuận nào khác trao thẩm quyền cho Tòa. Trong trường hợp thẩm quyền của Tòa không được xác lập bằng tuyên bố đơn phương của những bên hoặc theo những điều khoản trong những ĐƯQT thừa nhận trước thẩm quyền của Tòa, những bên tranh chấp hoàn toàn có thể thiết lập một thoả thuận đồng ý đưa vụ việc ra trước Tòa. Thoả thuận phải ghi rõ những bên liên quan, vấn đề tranh chấp, những lập luận viện dẫn, yêu cầu đối với Tòa án, chỉ định thẩm phán ad hoc (nếu có). Trong thoả thuận, những bên cũng hoàn toàn có thể đề nghị áp dụng thủ tục rút gọn phù phù phù hợp với Điều 28 Nội quy của Tòa.
Đối với trọng tài quốc tế, thẩm quyền của những tòa trọng tài được xác định trên cơ sở những điều khoản trọng tài ghi nhận trong ĐƯQT hoặc những thỏa thuận trọng tài ký kết Một trong những bên. Chẳng hạn, thẩm quyền của PCA được xác định trên cơ sở sự nhất trí của những bên đối với thẩm quyền của Tòa và sự nhất trí này được ghi nhận trong những ĐƯQT đa phương, song phương[12], như Công ước về bảo tồn một số trong những loài động vật hoang dã di trú năm 1979 (Điều 13)[13], Công ước về bảo tồn những loài sinh vật biển tại Nam Cực năm 1980 (Điểm b Điều 1), Hiệp ước về biên giới và tình hữu nghị quốc gia giữa Iran và Iraq (Điều 6) [14], cũng như những thỏa thuận trọng tài như Thỏa thuận giữa Hoa Kỳ và Hà Lan liên quan đến độc lập lãnh thổ đối với đảo Palmas (Điều I – III)[15], Thỏa thuận trọng tài giữa Chính phủ Sudan và Phong trào giải phóng nhân dân về phân định Abyei[16].
Thứ ba, về giá trị pháp lý của phán quyết và luật áp dụng để GQTC tại CQTPQT: Phán quyết của những CQTPQT có mức giá trị chung thẩm và bắt buộc với những bên tranh chấp. Điều này nghĩa là, phán quyết của những CQTPQT là kết quả GQTC ở đầu cuối và những bên không thể kháng nghị lên bất kỳ một cơ quan nào khác. Đồng thời, những bên tranh chấp có trách nhiệm và trách nhiệm pháp lý phải thi hành đầy đủ phán quyết đã được đưa ra. Bên cạnh đó, để bao đảm phù phù phù hợp với nguyên tắc bình đẳng về độc lập lãnh thổ Một trong những quốc gia, cũng như đảm bảo sự công minh cho những bên, CQTPQT sẽ áp dụng luật quốc tế, gồm có cả luật hình thức và luật nội dung để GQTC. Trong số đó, luật hình thức là những quy tắc, thủ tục tố tụng được ghi nhận trong những ĐƯQT và nội quy, quy chế của CQTPQT[17]; luật nội dung là những quy định của luật quốc tế làm cơ sở pháp lý xử lý và xử lý những vấn đề trong vụ tranh chấp[18]. Tuy nhiên, trong trường hợp những bên tranh chấp GQTC theo phương thức trọng tài, tòa trọng tài hoàn toàn có thể áp dụng luật quốc gia để xử lý và xử lý nếu những bên đồng ý áp dụng luật quốc gia[19].
Thứ tư, về địa vị pháp lý, từ thực tiễn hình thành, tồn tại và phát triển của những thiết chế tài phán quốc tế, hoàn toàn có thể thấy, tuy nhiên những CQTPQT lúc bấy giờ có cùng hiệu suất cao GQTC quốc tế, nhưng địa vị pháp lý rất khác nhau, rõ ràng:
- Cơ quan tài phán tồn tại hoàn toàn độc lập: thuộc nhóm này là những thiết chế tài phán như Tòa PCA; Tòa án Luật Biển; Trọng tài Luật Biển.... Cơ sở pháp lý cho việc ra đời và hoạt động và sinh hoạt giải trí của những thiết chế này là những ĐƯQT được những quốc gia thỏa thuận ký kết. Các ĐƯQT này xác định rõ hiệu suất cao, thẩm quyền, cơ cấu tổ chức tổ chức, nguyên tắc hoạt động và sinh hoạt giải trí.... của những cơ quan nêu trên.
- Cơ quan tài phán tồn tại với tư cách là một trong những cơ quan của tổ chức quốc tế liên chính phủ nước nhà: thuộc nhóm này đó đó là ICJ, CJEU… Mặc dù là thiết chế tài phán, nhưng xét về bản chất, những cơ quan này cũng chỉ là cơ quan thuộc cơ cấu tổ chức tổ chức của một tổ chức quốc tế liên chính phủ nước nhà. Chức năng, thẩm quyền, cơ cấu tổ chức tổ chức… cũng như quan hệ giữa cơ quan tài phán với những đơn vị khác thuộc tổ chức quốc tế đó cũng khá được xác định rõ trong những ĐƯQT có liên quan[20].
2. Thực thi phán quyết của cơ quan tài phán quốc tế
So với những giải pháp GQTC khác ví như đàm phán trực tiếp, trung gian, hòa giải... GQTC tại CQTPQT có những ưu điểm không thể phủ nhận như trình độ trình độ, tư cách đạo đức của thẩm phán, trọng tài viên; trình tự thủ tục tố tụng rõ ràng... Các yếu tố này đảm bảo cho tính khách quan, công minh của kết quả GQTC. Phán quyết của CQTPQT được thi hành trên cơ sở phù phù phù hợp với những nguyên tắc của luật quốc tế mà không còn cơ chế đảm bảo thi hành như phán quyết của cơ quan tài phán quốc gia.
Xuất phát từ bản chất của CQTPQT không phải là cơ quan nhà nước của một quốc gia rõ ràng; vì vậy, phán quyết của CQTPQT không nhân danh nhà nước và không thể được đảm bảo bằng quyền lực của bất kỳ quốc gia nào. Mặc khác, do những chủ thể của luật quốc tế bình đẳng với nhau nên không thể tồn tại một cỗ máy cưỡng chế đảm bảo thi hành. Điều này nghĩa là những chủ thể, về nguyên tắc, phải tự nguyên, thiện chí thực hiện đầy đủ phán quyết do CQTPQT đưa ra. trái lại, nếu những bên không thi hành, điều này sẽ cấu thành hành vi vi phạm pháp luật quốc tế và chủ thể đó sẽ phải gánh phụ trách pháp lý quốc tế do sự vi phạm của tớ. Nói cách khác, nếu không thi hành phán quyết, quốc gia sẽ phải gánh chịu những hệ quả pháp lý bất lợi từ phía chủ thể có liên quan. Đây thực chất đó đó là cơ chế cưỡng chế trong luật quốc tế khi một chủ thể có hành vi vi phạm. Khác với luật quốc gia, trong luật quốc tế, cơ chế cưỡng chế mang tính chất chất chất “tự thân”, tức là lúc một chủ thể bị chủ thể khác có hành vi vi phạm pháp luật quốc tế, xâm hại những quyền và quyền lợi của tớ, bản thân chủ thể đó có quyền tiến hành những giải pháp trong khuôn khổ luật quốc tế để đáp trả hành vi vi phạm. Thực tiễn đã cho tất cả chúng ta biết trường hợp thẩm quyền và phán quyết của CQTPQT đã không được thừa nhận và thực thi. Đặc biệt, khi bên thua kiện là quốc gia có vị thế và tầm ảnh hưởng lớn trong quan hệ quốc tế. Ví dụ, Trung quốc trong vụ kiện của Philippines tại Tòa trọng tài được thành lập theo Phụ lục VII UNCLOS, Hoa Kỳ trong vụ kiện của Nicaragoa tại ICJ, Liên bang Nga trong vụ việc Ukraine cáo buộc Nga ủng hộ phe ly khai ở Crimea và miền đông Ukraine chống lại nước này… đó đó là những minh chứng điển hình.
Để đảm bảo thi hành phán quyết của CQTPQT, một số trong những ĐƯQT quy định cơ chế riêng nhằm mục đích tăng cường hiệu suất cao trong việc thực thi phán quyết của CQTPQT. Ví dụ, Điều 94 Hiến chương Liên Hiệp Quốc quy định: “Mỗi thành viên Liên Hiệp Quốc cam kết tuân theo phán quyết của Tòa án quốc tế trong mọi vụ tranh chấp mà thành viên ấy là đương sự. Nếu một bên đương sự trong vụ tranh chấp không thi hành những trách nhiệm và trách nhiệm mà người ta phải chấp hành theo phán quyết của Tòa án thì bên kia có quyền khiếu nại với Hội đồng bảo an. Hội đồng bảo an nếu thấy thiết yếu hoàn toàn có thể kiến nghị hoặc quyết định những giải pháp để làm cho phán quyết này được chấp hành”. Hoặc theo quy định của Điều 260 Hiệp ước về hiệu suất cao của Liên minh châu Âu (TFEU) năm 2009, khi một quốc gia thành viên Liên minh châu Âu bị Ủy ban châu Âu hoặc một quốc gia thành viên khác kiện ra trước CJEU vì nhận định rằng có hành vi vi phạm pháp luật Liên minh, nếu Tòa xác định có hành vi vi phạm thì quốc gia thành viên liên quan sẽ phải thực hiện ngay những giải pháp phù phù phù hợp với phán quyết của Tòa. Trong trường hợp Tòa nhận thấy quốc gia không tuân thủ phán quyết của tớ, Tòa hoàn toàn có thể áp đặt một giải pháp xử phạt tài chính trọn gói hoặc định kỳ đối với quốc gia đó (Khoản 2 Điều 260 TFEU). Việc này đã xảy ra vài lần, ví dụ như khi thủ tục này được áp dụng lần đầu tiên, vào tháng 7/2000, trong vụ C-387/97 Commission v. Hellenic Republic, Tòa án đã áp đặt một mức phạt là 20.000 Euro/ngày đối với Hy Lạp trong thời gian nước này sẽ không thực hiện phán quyết của Tòa[21]. Tuy nhiên, điều này sẽ không nghĩa là Hội đồng bảo an hay bản thân CJEU là cơ quan thi hành phán quyết. Cơ sở để Hội đồng bảo an hay CJEU áp dụng những giải pháp đảm bảo thi hành phán quyết với quốc gia là Hiến chương Liên Hiệp Quốc, Hiệp ước về hiệu suất cao của Liên minh châu Âu – Những ĐƯQT làm cơ sở pháp lý cho việc ra đời và/hoặc hoạt động và sinh hoạt giải trí của những tổ chức quốc tế mà những đơn vị tài phán này là một trong những thiết chế của tổ chức quốc tế đó. Nói cách khác, quyền áp dụng giải pháp cưỡng chế của cơ quan tài phán trong trường hợp trên thực chất xuất phát từ sự thỏa thuận của những quốc gia thành viên nhằm mục đích đảm bảo cho luật quốc tế được tuân thủ.
Cho đến nay, tuy nhiên vẫn có quan điểm đánh giá luật quốc tế trong nghành GQTC và thực thi phán quyết là khá “lỏng lẻo” do thiếu vắng những giải pháp đảm bảo thi hành phán quyết hoặc bản thân những giải pháp đó cũng không hiệu suất cao trong nhiều trường hợp. Tuy nhiên, thực tiễn cũng luôn có thể có nhiều minh chứng đã cho tất cả chúng ta biết sự tùy thuộc lẫn nhau trong quan hệ quốc tế ngày càng ngày càng tăng thì một vấn đề mà những quốc gia không thể bỏ qua – đó là những phản ứng, áp lực… của hiệp hội quốc tế trong những nghành chính trị, kinh tế tài chính…. cũng góp thêm phần không nhỏ trong việc thúc đẩy những quốc gia thực thi, tuân thủ pháp luật quốc tế và kết quả GQTC của CQTPQT.
Trong quan hệ quốc tế, tranh chấp là vấn đề khó tránh khỏi. Giải quyết nhanh gọn, hiệu suất cao tranh chấp góp thêm phần quan trọng trong việc duy trì hòa bình ổn định, thúc đẩy hợp tác phát triển. Trong qua trình hoạt động và sinh hoạt giải trí, thông qua việc xử lý và xử lý hiệu suất cao những tranh chấp quốc tế, những đơn vị tài phán mà điển hình là ICJ đã có những đóng góp không thể phủ nhận cho việc phát triển của pháp luật quốc tế[22]. Có thể thấy, với sự vô tư khách quan, tính chuyên nghiệp của đội ngũ thẩm phán, trọng tài viên… thủ tục, trình tự tố tụng rõ ràng…, GQTC thông qua những CQTPQT đã, đang và sẽ là lựa chọn của nhiều quốc gia. Việt Nam là bên có liên quan trong một số trong những tranh chấp rất phức tạp liên quan đến độc lập lãnh thổ, quyền độc lập lãnh thổ và quyền tài phán ở Biển Đông. Vì vậy, cạnh bên việc ưu tiên sử dụng đàm phán trực tiếp, Việt Nam cần tính đến giải pháp tài phán để sẵn sàng cho việc GQTC tại những thiết chế tài phán dù với tư cách nguyên đơn hay bị đơn./.
[1] Xem Vũ Quốc Khánh, Luận án tiến sỹ “Tham gia vụ xử lý và xử lý tranh chấp với tư cách là bên thứ 3 tại những thiết chế tài phán quốc tế” - Đại học Quốc gia Tp Hà Nội Thủ Đô năm 2022.
[2] Xem thêm: Hiến chương Liên Hiệp Quốc từ Điều 92 đến Điều 96; https://icj-cij.org/en/charter-of-the-united-nations#Chapter14, truy cập ngày 15/08/2022
[3] Xem thêm: Quy chế của Tòa án công lý quốc tế Liên Hiệp Quốc; https://icj-cij.org/en/statute, truy cập ngày 15/08/2022.
[4] Xem thêm: Nội quy của Tòa án công lý quốc tế Liên Hiệp Quốc; https://icj-cij.org/en/rules, truy cập ngày 15/08/2022.
[5] Đến nay có 16 vụ việc được xử lý và xử lý tại Tòa trên cơ sở thỏa thuận đặc biệt đồng ý thẩm quyền của Tòa theo vụ việc như vụ kiện về tỵ nạn giữa Colombia/Peru; Chủ quyền đối với những vùng đất biên giới giữa Bỉ/Hà Lan; Thềm lục địa Biển Bắc giữa Đức/Đan Mạch; Phân định biển tại Vịnh Gulf giữa Canada/Hoa Kỳ; Thềm lục địa giữa Lybia/Malta; Tranh chấp đất liền, đảo và biên giới biển giữa El Salvador/Honduras;Tranh chấp lãnh thổ giữa Lybia/Chad; Dự án đập Gabcíkovo-Nagymaros giữa Hungary/Slovakia; Đảo Kasikili/Sedudu giữa Botswana/Namibia; Chủ quyền đối với Pulau Ligitan và Pulau Sipadan giữa Indonesia/Malaysia… Nguồn: https://icj-cij.org/en/basis-of-jurisdiction, truy cập ngày 15/08/2022.
[6] Có hơn 400 điều ước quốc tế có điều khoản ghi nhận thẩm quyền của Toà án công lý quốc tế Liên Hiệp Quốc như: Công ước Viên năm 1961 về Quan hệ ngoại giao, Công ước Viên năm 1963 về Quan hệ lãnh sự, Công ước của Liên Hiệp Quốc về Chống tham nhũng, Công ước về Chống việc bắt con tin, Công ước Chống tra tấn hoặc những hình thức đối xử tàn bạo, vô nhân đạo... Chẳng hạn, Điều 66 Công ước Viên 1969 về Luật Điều ước quốc tế quy định rằng “Tranh chấp liên quan đến việc lý giải hay áp dụng Điều 53 hoặc Điều 64 của Công ước sẽ được đưa ra xử lý và xử lý tại Toà án Quốc tế Liên Hiệp Quốc, trừ khi những bên nhất trí xử lý và xử lý bằng trọng tài”. Như vậy, theo Điều 66, ICJ sẽ có thẩm quyền xử lý và xử lý tranh chấp Một trong những quốc gia thành viên của Công ước Viên 1969 liên quan đến việc lý giải hay áp dụng Công ước khi những bên đưa vụ tranh chấp ra xử lý và xử lý trước ICJ, trừ khi những bên nhất trí xử lý và xử lý bằng trọng tài hoặc quốc gia thực hiện bảo lưu điều khoản này.
Các điều ước quốc tế rõ ràng ghi nhận thẩm quyền xử lý và xử lý tranh chấp của Tòa án Công lý quốc tế Liên Hiệp Quốc xem tại https://icj-cij.org/en/treaties, truy cập ngày 19/08/2022.
[7] Danh sách 74 quốc gia đã đưa ra tuyên bố đơn phương đồng ý thẩm quyền của ICJ và nội dung của những tuyên bố này xem tại https://icj-cij.org/en/declarations, truy cập ngày 19/08/2022.
[8] Đến thời điểm này đã có 53 quốc gia đưa ra tuyên bố đồng ý thẩm quyền của Tòa án quốc tế về Luật Biển. Chắng hạn, tuyên bố của Angola ghi nhận rằng “Chính phủ Angola tuyên bố, theo Khoản 1 Điều 287 Công ước Luật Biển năm 1982, Angola lựa chọn Tòa án quốc tế về luật biển để xử lý và xử lý những tranh chấp liên quan đến việc lý giải, áp dụng những quy định của Công ước này” hoặc Tuyên bố của Australia khi gia nhập Công ước Luật Biển năm1982 đã lựa chọn cơ quan tài phán để xử lý và xử lý những tranh chấp phát sinh trong việc lý giải, áp dụng Công ước theo thứ tự (1) Tòa án quốc tế về Luật Biển, (2)Tòa án công lý quốc tế Liên Hiệp Quốc.
Danh sách những quốc gia đã đưa ra tuyên bố đồng ý thẩm quyền của Tòa án quốc tế về Luật Biển theo Điều 287 và nội dung rõ ràng của những tuyên bố xem thêm tại https://www.itlos.org/en/main/jurisdiction/declarations-of-states-parties/declarations-made-by-states-parties-under-article-287/, truy cập ngày 20/08/2022.
[9] Trong vụ Philippines kiện Trung Quốc, vì cả hai nước đều là thành viên của Công ước Luật Biển năm 1982 nên những điều khoản của Công ước sẽ được áp dụng để xác định Tòa trọng tài theo Phụ lục VII có thẩm quyền xử lý và xử lý vụ kiện này hay là không. Trong Tuyên bố lập trường phát hành tháng 12 năm 2014 cũng như những tuyên bố chính thức khác, Trung Quốc đều tuyên bố khước từ cũng như không tham gia vào tiến trình trọng tài do Philippines khởi xướng. Do hai bên không thống nhất được với nhau trong việc lựa chọn thủ tục xử lý và xử lý tranh chấp nên trong phán quyết sơ bộ của Tòa trọng tài theo Phụ lục VII ngày 29/10/2015, Tòa đã địa thế căn cứ vào khoản 5 Điều 287 như một trong những cơ sở pháp lý để tuyên bố Tòa có thẩm quyền xử lý và xử lý vụ kiện. Như vậy, trong vụ kiện này, thẩm quyền của Tòa trọng tài theo Phụ lục VII được xác định trên cơ sở điều ước quốc tế mà những bên tranh chấp đều là thành viên. Điều này vẫn không trái với đặc điểm về thẩm quyền không đương nhiên của CQTPQT.
[10] Hiện nay, có 15 điều ước quốc tế đa phương và 5 điều ước song phương có điều khoản ghi nhận thẩm quyền xử lý và xử lý tranh chấp phát sinh trong việc lý giải, áp dụng những điều ước đó tại Tòa án quốc tế về Luật Biển như Nghị định thư năm 1969 đối với Công ước năm 1972 về ngăn ngừa ô nhiễm biển do việc đổ những chất thải và một số trong những nguyên do khác (Điều 16); Hiệp ước về lý giải những điều khoản của Công ước 1982 liên quan đến bảo tồn và quản lý lượng cá lưỡng cư và di cư năm 1995; Thoả thuận năm 1993 về tăng cường những giải pháp quốc tế đối với những tàu đánh cá ở biển cả nhằm mục đích gìn giữ và quản lý nguồn cá; Thoả thuận về gìn giữ nguồn cá ở vùng biển Đông Nam Thái Bình Dương năm 2000; Công ước năm 2001 về bảo vệ di sản văn hoá trong lòng biển; Công ước năm 2000 về gìn giữ và quản lý trữ lượng cá di cư ở Tây và Trung Thái Bình Dương; Công ước năm 2001 về gìn giữ và quản lý nguồn cá ở Đông Nam Đại Tây Dương; Công ước về hợp tác đa phương trong tương lai về nghề đánh bắt cá tại Đông Bắc Đại Tây Dương; Thoả thuận về nghề đánh bắt cá ở Nam Ấn Độ Dương và Công ước quốc tế Nairobi về di tán rác thải…
Chẳng hạn, Điều 33 Công ước về những điều kiện tối thiểu để tiếp cận và khai thác những tài nguyên biển trong những khu vực biển thuộc thẩm quyền tài phán của những quốc gia thành viên Ủy ban nghề đánh bắt cá tiểu khu vực năm 2012 quy định rằng, bất kỳ tranh chấp nào phát sinh Một trong những quốc gia thành viên trong việc lý giải, áp dụng Công ước này, nều không xử lý và xử lý được bằng những giải pháp trung gian, hòa giải sẽ được xử lý và xử lý tại Tòa án quốc tế về Luật Biển.
Danh sách những điều ước quốc tế ghi nhận thẩm quyền xử lý và xử lý tranh chấp của ITLOS và nội dung rõ ràng của những điều khoản này xem thêm tại https://www.itlos.org/en/main/jurisdiction/international-agreements-conferring-jurisdiction-on-the-tribunal/, truy cập ngày 20/08/2022.
[11] Xem: Quy chế của Tòa án quốc tế về Luật Biển; https://www.itlos.org/fileadmin/itlos/documents/basic_texts/statute_en.pdf, truy cập ngày 20/08/2022.
[12] Các điều ước ghi nhận thẩm quyền của PCA xem tại: https://pca-cpa.org/en/documents/instruments-referring-to-the-pca/, truy cập ngày 21/08/2022.
[13] Điều 13 Công ước về bảo tồn một số trong những loài động vật hoang dã di trú quy định rằng: “Trong trường hợp tranh chấp Một trong những thành viên của Công ước không xử lý và xử lý được trên cơ sở thương lượng, những bên, trên cơ sở nhất trí, hoàn toàn có thể xử lý và xử lý tranh chấp tại PCA”; https://docs.pca-cpa.org/2022/01/Convention-on-the-Conservation-of-Migratory-Species-of-Wild-Animals.pdf, truy cập ngày 19/08/2022.
[14] Xem: https://docs.pca-cpa.org/2022/11/Treaty-concerning-the-State-frontier-and-neighbourly-relations-between-Iran-and-Iraq-Article-6-and-Addendum.pdf, truy cập ngày 19/08/2022.
[15] Xem: https://docs.pca-cpa.org/2022/11/USA-Netherlands-Agreement-regarding-the-Sovereignty-over-the-Island-of-Palmas-or-Miangas.pdf, truy cập ngày 20/08/2022.
[16] Xem: https://docs.pca-cpa.org/2022/02/Arbitration-Agreement-between-The-Government-of-Sudan-and-The-Sudan-People%E2%80%99s-Liberation-Movement_Army-on-Delimiting-Abyei-Area-July-7-2008.pdf, truy cập ngày 21/08/2022.
[17] Thủ tục xử lý và xử lý tranh chấp tại Tòa án Công lý quốc tế Liên Hiệp Quốc được quy định trong Quy chế (Chương 3, từ Điều 39 – 64) và Nội quy của Tòa (Phần III) hay thủ tục xử lý và xử lý tranh chấp tại PCA sẽ tuân theo những quy định được ghi nhận trong Nội quy trọng tài thường trực Lahaye (PCA) 2012 (Xem Nội quy của PCA 2012 tại địa chỉ: https://docs.pca-cpa.org/2015/11/PCA-Arbitration-Rules-2012.pdf, truy cập ngày 19/08/2022).
[18] Khoản 1 Điều 38 Quy chế Tòa án Công lý quốc tế Liên Hiệp Quốc quy định rằng: “Tòa án Công lý quốc tế Liên Hiệp Quốc có thẩm quyền xử lý và xử lý tranh chấp Một trong những quốc gia trên cơ sở luật quốc tế sẽ áp dụng: Các điều ước quốc tế, chung hoặc riêng, đã quy định về những nguyên tắc được những bên đang tranh chấp thừa nhận; Các tập quán quốc tế như những chứng cứ thực tiễn chung, được thừa nhận như những quy phạm pháp luật; Nguyên tắc chung của luật; những án lệ và những học thuyết của những Chuyên Viên có trình độ cao nhất về luật quốc tế của những quốc gia rất khác nhau được xem là phương tiện để xác đinh những qui phạm pháp luật”.
[19] Trong vụ Trail Smelter giữa Canada và Hoa Kỳ năm 1939 – 1941 về việc xác định khói thải từ lò luyện kim Trail ở Canada nằm cách biên giới Hoa Kỳ 7 dặm, có gây ra thiệt hại cho tiểu bang Washington hay là không và nếu có, lò luyện kim phải bồi thường bằng những hình thức nào thì cũng như phải có những giải pháp nào nhằm mục đích ngăn ngừa những tác hại trong tương lai. Trọng tài đã nhận định rằng, trong trường hợp này, luật Hoa Kỳ áp dụng phù hợp hơn luật quốc tế nên đã áp dụng những quy định của luật Hoa Kỳ để xử lý và xử lý vụ việc này.
[20] Xem Quy chế Tòa án Công lý quốc tế.
[21] Xem: https://curia.europa.eu/juris/liste.jsf?language=en&jur=C,T,F&num=68/88&td=ALL, truy cập ngày thứ nhất/09/2022.
[22] Tòa án công lý quốc tế - Nguyễn Hồng Thao – trang 175, Nxb. CTQG, HN 2000.
(Nguồn tin: Bài viết được đăng tải trên Ấn phẩm Tạp chí Nghiên cứu Lập pháp số 07 (455), tháng 04/2022.)
Tải thêm tài liệu liên quan đến nội dung bài viết Vi sao tổ chức quốc tế liên chính phủ nước nhà được xem là chủ thể hạn chế của luật quốc tế